tessen
W starożytnej Japonii nie tylko te konwencjonalne bronie znajdowały zastosowanie podczas starć. W kanonie wojennego ekwipunku znalazło się miejsce również dla wachlarza. Oto niektóre rodzaje wachlarzy:
- wachlarze osobiste (uchiwa, dansen), nieskładane
- wachlarz składany (ogi, sensu)
- wachlarz noszony przez damy i dworzan (shaku), drewniany lub z kości słoniowej
- wachlarz wojenny (gumbai, uchiwa) używany podczas wojen przez dowódcę wojska, obecnie wachlarz gumbai trzymamy jest przez sędziego podczas pojedynków sumo
- wachlarz noszony przez wojownika ubranego w zbroję (gunsen)
- wachlarz noszony na co dzień (tessen), używany do walki
menhari-gata
Od czasów starożytnych znano również wachlarz wojenny, zwykle sztywny, okrągły w kształcie (uchiwa), który stał się znany jako gumbai. Nie wiadomo dokładnie kiedy ale zapewne około XII lub XIII wieku zastąpił on miotełkę saihai, noszoną przez wojskowych przywódców. W XVI stuleciu jego popularność osiągnęła już szczyty.
Początkowo używany przez wszystkich dowódców, w okresie Tokugawa gumbai stał się znakiem szczególnym jedynie głównodowodzącego armią. Wachlarze pochodzące z tamtego okresu cechowały się wielkim wyrafinowaniem i bogactwem zdobień, a kolory sznurów i frędzli oznaczały rangę lub przynależność klanową właściciela. Początkowo ozdabiano je głównie symbolami zaczerpniętymi z chińskiej kosmogonii: słońcem i księżycem, które reprezentowały aktywne I pasywne aspekty egzystencji (yin i yang) w doktrynie przeciwieństw znanej jako ommyodo, gwiazdozbiorem Wielkiej Niedźwiedzicy jako centrum wszechświata, smokami itp. Później natomiast zaczęły dominować rodowe godła i symbole.
Gumbai jest używany do dziś - trzyma go w rękach sędzia zawodów sumo. Mówi się również, ze Kiyobayashi, pierwszy czempion sumo otrzymał w nagrodę wojenny wachlarz i został cesarskim dekretem mianowany sędzią.
Mniej widoczne niż gumbai, ale z pewnością bardziej zabójcze, były składane wachlarze: gunsen noszony przez wojownika ubranego w zbroję i tetsu-sen (tessen) noszony na co dzień. Miały one zwykle osiem lub dziesięć żeber i były bardzo poręczną bronią tak w obronie, jak i podczas ataku. Z czasem powstało zresztą wiele szkól, w których nauczano różnych stylów walki przy użyciu tych wachlarzy.
Dokoła początków metod walki opartych na użyciu wojennego wachlarza narosło wiele legend. Jedna z nich mówi o Yoshitsune, bohaterze wielu japońskich mitów, który pokonał olbrzymiego Bankei przy użyciu żelaznego wachlarza, którym blokował wszystkie uderzenia włóczni tego drugiego. Sekrety tej metody walki zdradził mu boski duszek tengu, który uczył Yoshitsune również szermierki.
Z umiejętności użycia żelaznego wachlarza słynęli również nauczyciele szogunów z rodu Tokugawa - sty1iści tessenjutsu ze szkoły Yagyu ryu. W literaturze związanej ze sztukami walki znajdujemy kilka przykładów zwycięstw odniesionych przez wojownika posługującego się wachlarzem nad szermierzem posługującym się mieczem oraz wiele przykładów osób zabitych uderzeniem takiego wachlarza.
Umiejętność posługiwania się nim urosła z czasem do takich rozmiarów, że szermierze pewni swej przewagi nie fatygowali się nawet, by wyciągnąć miecz, ale bronili się takim wachlarzem" (Casal). Słynny szermierz Ganryu, żyjący pod koniec szesnastego stulecia, wyszedł kiedyś bez szwanku z potyczki z kilkoma przeciwnikami których pokonał właśnie przy pomocy żelaznego wachlarza.
gumbai-uchiwa
Obecnie tessenjutsu jest praktykowane przez małą grupę znawców w Japonii. Na świecie ta sztuka jest nadal mało znana.