Czy sterydy spalają tłuszcz?

Na ten temat pełno jest błędnych informacji w Internecie. Szybciej byłoby napisać fakty, niż prostować mity, ale może warto wyjaśnić niektóre z nich, aby nie były beztrosko powielane. Najgorszy jest fakt, iż niektórzy autorzy celowo lub z braku zrozumienia danego zagadnienia sieją w Internecie dezinformację, posługując się fachowym słownictwem i cytując badania naukowe!

Przykład?

W 2001 r. Cy Willson na łamach artykułu (w wolnym tłumaczeniu) “twój poradnik do pozbywania się tkanki tłuszczowej będąc na cyklu” czyli “dieta sterydowa” napisał, iż:

• „sterydy które silnie łączą się z receptorem androgenowym zmniejszą stężenie lipazy lipoproteinowej (która powoduje odkładanie się tkanki tłuszczowej)”,
• „wiele sterydów łączy się z receptorem glukokortykoidowym, a przez to mają wpływ na redukcję tkanki tłuszczowej”,
• „przyłączenie się kortyzolu do receptora glukokortykoidowego powoduje zwiększenie aktywności lipazy lipoproteinowej, a tego nie chcemy, bo LPL powoduje odkładanie się tkanki tłuszczowej; a więc androgeny mogą przeciwdziałać odkładaniu się tkanki tłuszczowej poprzez ten mechanizm”,

Jak autor wyciągnął te wnioski?

Cóż, wybiórczo cytuje dane. Tak, na łamach badania: “The effects of cortisol on the regulation of lipoprotein lipase activity in human adipose tissue” opisano mechanizmy związane z wpływem kortyzolu na ekspresję i aktywność LPL. Autor pominął jeden niezmiernie istotny szczegół: to było badanie in vitro. Drugi kolosalnie ważny szczegół dotyczy tego, iż kortyzol wykazuje takie działanie nasilające względem LPL w “towarzystwie” insuliny (bo w takich warunkach badano aktywność LPL).

W drugim tekście na który się powołał Cy Willson:

„Characterization of regional and gender differences in glucocorticoid receptors and lipoprotein lipase activity in human adipose tissue” również brakuje potwierdzenia tez z artykułu o sterydach. Owszem, Pedersen SB i wsp. wykazali zwiększoną aktywność LPL ale … w tkance tłuszczowej wewnątrzotrzewnowej (tłuszczu sieciowym), nie w tkance tłuszczowej podskórnej.

Tłuszcz w depozycie wewnątrzotrzewnowym (tłuszcz sieciowy ang. omental fat) miał 4x więcej receptorów (np. dla kortyzolu) w porównaniu do zasobów tłuszczu podskórnego. Związek między ilością receptorów dla glukokortykosteroidów, a aktywnością LPL udało się wykazać tylko, gdy wzięto pod uwagę dane łączne (tkanka tłuszczowa sieciowa i podskórna). Aktywność LPL w tłuszczu sieciowym wynosiła 820 nmol wolnych kwasów tłuszczowych na godzinę w przeliczeniu na gram „mokrej masy”. W tkance podskórnej aktywność LPL była 2-4x niższa.

To o co tu w końcu chodzi z tą lipazą lipoproteinową?

W obecności insuliny (największy wpływ na jej wyrzut mają węglowodany oraz proteiny) kortyzol zwiększa aktywność lipazy lipoproteinowej (LPL, EC 3.1.1.34) co prowadzi do odkładania najgroźniejszego rodzaju tłuszczu wisceralnego. Jeśli w ustroju nie ma wysokich stężeń insuliny kortyzol aktywuje lipazę wrażliwą na hormony (HSL, EC 3.1.1.3) co wywołuje mobilizację zgromadzonych w ciele tłuszczów.. A więc, nawet jeśli jakieś potencjalne sterydy anaboliczno-androgenne miałyby wpływ na receptory glukokortykoidowe, to musiałyby działać jak antagoniści niekompetencyjni (lub względnie kompetencyjni, czyli o słabszym działaniu uzależnionym od dawki środka kompetencyjnego). Jednak ta teoria z wielu względów nie da się obronić. Autor, Cy Wilson, pominął fakt, iż takie działanie kortyzol wykazuje w „towarzystwie” insuliny. A insulina ma wielokroć większe znaczenie dla redukcji tkanki tłuszczowej, niż aktywność lipazy lipoproteinowej. Paradoksalnie, jest odwrotnie niż napisał Cy Wilson – w normalnych okolicznościach, gdy w ustroju nie ma podwyższonego stężenia insuliny kortyzol działa korzystnie względem pozbywania się tkanki tłuszczowej. Gdyby jakiś steryd anaboliczno-androgenny blokował w tym momencie działanie kortyzolu na lipazę wrażliwą na hormony – to działałby ... w sposób sprzyjający gromadzeniu się tkanki tłuszczowej. Ponadto biorąc pod uwagę aktywność LPL w tłuszczu podskórnym śmiem wątpić, czy akurat kortyzol jest tu głównym winowajcą (bo bezsprzecznie kortyzol odgrywa większe znaczenie w przypadku tłuszczu ulokowanego w tułowiu np. wisceralnego, gdyż ma tam większą ilość receptorów – czytaj większe pole do popisu).

Czy oddziaływanie SAA na większą liczbę receptorów jest korzystne?

Cy Wilson zdaje się być zwolennikiem zasady: „więcej, znaczy lepiej!”. Niestety, w farmakologii szersze oddziaływanie na ustrój (większą liczbę różnego rodzaju receptorów) praktycznie w każdym przypadku oznacza powikłania (nieprzewidziane skutki uboczne).

Substancje takie jak Tetrahydrogestrinon (THG) i DHT (dihydrotestosteron) łączą się z określonymi receptorami jądrowymi, przekształcając je w określony czynnik transkrypcyjny (DHT ma powinowactwo do receptorów androgenowych). THG (Tetrahydrogestrinon) został „ponownie odkryty” na przełomie wieków i był sprzedawany nazwą „The Clear” (afera BALCO). THG powstaje w prostej reakcji katalitycznej (uwodornienie grupy etynylowej) jednego z progestagenów – gestrinonu (jest agonistą/antagonistą progesteronu, pochodną 19-nortestosteronu). THG łączy się z dużą siłą, ale nieselektywnie do receptora androgenowego, progesteronu, glukokortykoidów oraz mineralokortykoidów. Wywołuje to zróżnicowane skutki uboczne. Podobnie wygląda kwestia syntetycznych androgenów takich jak MENT (7α,17α-dimethyl-19-nortestosterone; mibolerone) oraz methyltrienolone (R1881) mają one silne powinowactwo do receptora progesteronowego. Mibolerone jest niezmiernie silnym androgenem, silne aromatyzuje (tworząc 7,17 dimetyloestradiol), wpływa także na progesteron – co może dawać typowe skutki uboczne ginekomastię, nasiloną retencję wody, nadciśnienie itd. Najgorszy jest fakt, iż leki osłonowe które są potrzebne przy kontakcie z miboleronem przewyższają kosztami ten środek – zaś ryzyko i uszkodzenia ciała nie równoważą rezultatów. Na toksyczność miboleronu ma wpływ grupa metylowa przy C17 (wpływ na wątrobę) oraz przy C7 (androgenność). Gdy sprawa laboratorium BALCO wyszła na jaw, pięć olimpijskich medali (z 2000 r. w Sydney) straciła Marion Jones, zdyskwalifikowano również kilku innych znanych lekkoatletów (m.in. Dwaina Chambersa, Tima Montgomery'ego i kulomiota C.J. Huntera).

Przykłady:

Kulturyści pozbywają się nadmiaru sodu poprzez stosowanie diuretyków. Bardzo często używają np. spironolaktonu. Nie ma róży bez kolców. Spironolakton nie jest selektywny, oddziałuje np. na receptory progesteronowe (agonista) oraz androgenowe (antagonista) – efektem jego stosowania może być: ginekomastia, mastalgia czy impotencja. Podobny mechanizm wiąże się z wystąpieniem ginekomastii (progesteronowej) po nandrolonie czy trenbolonie (środki z grupy 19-nortestosteronów). Zresztą nie powinno to dziwić, ponieważ spironolakton jest pochodną progesteronu,

Benfluroex (lepiej znany pod handlową nazwą mediator) zabił kilka tysięcy osób, doprowadził do hospitalizacji kolejnych kilka tysięcy – a to są tylko oficjalne dane. Przez ponad 30 lat nikt nie zorientował się, jakie spustoszenie wywołuje. Wywoływał on zwłóknienie zastawek serca, rozwój choroby zastawkowej serca, niedomykalność zastawki aortalnej, zwężenie zastawki aortalnej, rozwój pierwotnego nadciśnienia płucnego. Jego metabolit, norfenfluramina, miała wpływ na receptory serotoninowe (5HT-2B). Zapewne jest to główny mechanizm odpowiadający za rozwój DI-VHD czyli wywołanej przez leki zastawkowej choroby serca. Prawdopodobnie taka stymulacja wywołuje zwłóknienie płatków zastawki z wycofaniem i zespoleniem nici ścięgnistej. Bardzo wiele receptorów typu 5-HT2B znajduje się na zastawce mitralnej i aortalnej,

Dziesiątki kobiet ciężko zachorowało i zniszczyło nerki po spożyciu „chińskich ziół odchudzających”. „W ciągu następnych 2 lat 9 kobiet, którym podano "odchudzające" pigułki, musiało rozpocząć dializoterapię z powodu szybko postępującego włóknienia nerek. W badaniach patomorfologicznych pobranych od nich wycinków nerek obserwowano bardzo rozległe zwłóknienie śródmiąższowe”.

Sibutramina, a wyrzut prolaktyny. Sibutramina została wycofana w 2010 r. Blokuje wychwyt zwrotny noradrenaliny oraz serotoniny, dodatkowo pośrednio aktywuje receptory beta3 adrenergiczne Wśród czynników uwalniających prolaktynę wymienia się m.in. serotoninę, opiaty, tyreoliberynę i oksytocynę. W literaturze opisano przypadek mającej 38 lat kobiety, u której wystąpiła hiperprolaktynemia, po stosowaniu sibutraminy (Soares Leaes CG i wsp.),

Efedryna (która jest słabym częściowym agonistą receptorów beta1 i beta2 adrenergicznych) – wywołuje nie tylko efekty które są pożądane – związane z wpływem na receptory beta2 adrenergiczne, ale też często niepożądane (związane z receptorami beta1 i wpływem na serce). Ponadto jest nieselektywna, a więc część jej oddziaływania na receptory beta2 jest znoszona przez jednoczesne oddziaływanie na receptory alfa,

Pośredni i nie selektywny wpływ na receptory beta1: amfetaminy, metamfetaminy, dopaminy.

Czy sterydy powodują redukcję tkanki tłuszczowej?

I tak i nie. Redukcja tkanki tłuszczowej zależy od bilansu energetycznego ustroju. Co z tego, że zaczniesz brać winstrol, oxandrolone czy trenbolone jeśli po treningu faszerujesz się kebabami czy hamburgerami (to nie jest przykład fikcyjny, znam „kulturystów” którzy w ten sposób postępują, ich sylwetki są bliskie ludzikowi Michelin). Deficyt energetyczny możesz wywołać dietę i/lub treningiem. Najszybsza i najskuteczniejsza metoda to stosowanie diety, trening (np. aerobowy, interwałowy, mieszany) przynosi o wiele mniejsze, czasem znikome rezultaty. Odpowiednie środowisko do redukcji tkanki tłuszczowej jest związane z niskim stężeniem insuliny.

Mechanizmy głodu i sytości

• grelina oraz oreksyna => neurony => neuropeptyd Y (NPY) oraz peptyd pochodzący od agouti (AgRP, agouti-related peptide) => ośrodek głodu – wzrost łaknienia
• cholecystokinina (CCK) / peptyd YY (PYY) / peptyd glukagonopodobny-1 (GLP-1, glucagon-like peptide-1) => neurony => uwolnienie POMC (proopiomelanokortyny) oraz α-MSH w ośrodku sytości, spadek łaknienia

Hamowanie i pobudzanie apetytu

Nadmierne łaknienie jest w stanie zrujnować każdy cykl redukcyjny. Przyjrzyjmy się co ma wpływ na nasilanie i hamowanie apetytu.

Pobudzanie apetytu:

• grelina (hamuje aktywację POMC, zwiększa uwalnianie NPY),
• oreksyna (A i B),
• neuropeptyd Y (antagonista leptyny),
• AgRP (ang. agouti-related peptide) – peptyd pochodzący od agouti),
• endokannabinoidy => poprzez receptory CB1 podwzgórza,
• QRFP-43 (Peptyd amidowy)

Hamowanie apetytu:

• leptyna (wg niektórych teorii leptyna jest inhibitorem wydzielania hormonu wzrostu/GH – jednakże inne badania tego nie potwierdzają),
• insulina,
• CCK (cholecystokinina),
• PYY (peptyd YY, zmniejsza działanie greliny),
• GLP-1 (peptyd glukagonopodobny-1),
• POMC (proopiomelanokortyna) => receptory melanokortyny,
• α-MSH (ang. α-melanotropin stimulating hormone).
• Ksenina? (wymaga dalszych badań)

Co ma wpływ na lipolizę?

Lipoliza to hydroliza triacylogliceroli do składników kwasów tłuszczowych i glicerolu.

tkanka tłuszczowa (oddziaływanie lipazy) => krew (WKT związane z albuminą) => wątroba, serce, mięśnie, płuca, tkanka tłuszczowa; mięśnie => oksydacja kwasów tłuszczowych,

Na lipolizę mają wpływ:

• katecholaminy (z badań wynika, iż najważniejsza jest w tym kontekście adrenalina, rola noradrenaliny jest o wiele mniejsza) => stymulacja receptorów β-adrenergicznych (szczególnie β-3); znaczenie mają również substancje wpływające na receptory β w sposób selektywny np. formoterol, salbutamol lub nieselektywny efedryna itd.
• TSH (tyreotropina, hormon tyreotropowy),
• grelina (nasila lipolizę, stymuluje insulinooporność => działanie poprzez wyrzut GH);
• hormony tarczycy (oraz ich syntetyczne analogi np. T4/T3 – często stosowane w dopingu),
• hormon wzrostu (wersja syntetyczna, często nadużywana przez kulturystów),
• glukagon,
• androgeny (i syntetyczne pochodne testosteronu oraz DHT),
• estrogeny, szczególnie estradiol,
• parathormon,
• cholecystykinina,
• glikokortykoidy (np. kortyzol i syntetyczne analogi); mechanizm wspieranie katecholamin – krótkotrwały efekt; wywierają wpływ na potranskrypcyjną regulację ekspresji receptorów b2

Na hamowanie lipolizy mogą mieć wpływ:

• insulina (wpływ na PDE-3),
• katecholaminy i substancje działające nieselektywnie jak receptory adrenergiczne (α2 receptory),
• IGF-1 (co jest paradoksem, bo IGF-1 jest efektorowym hormonem rhGH),
• adenozyna,
• prostaglandyny E2,
• neuropeptyd Y (jednocześnie wpływa na ośrodek głodu – wzrost łaknienia),
• peptyd YY,
• kwas nikotynowy,
• kwas mlekowy,

Częściowo na podstawie opracowania: Eugenii Murawskiej-Ciałowicz, Postepy Hig Med Dosw (online), 2017.

Podsumowując: krytyczne znaczenie w redukcji tkanki tłuszczowej odgrywają bilans energetyczny ustroju oraz insulina. Hamuje ona lipolizę, a na dodatek ma silny wpływ na LPL co prowadzi do akumulacji tłuszczów. Największy wpływ na wyrzut insuliny z wysepek Langerhansa wywierają posiłki wysokowęglowodanowe (wpływ wielogodzinny 100 + g węglowodanów w porcji), a szczególnie jeśli są to węglowodany o szybkiej kinetyce (glukoza, sacharoza). Bardzo silny wpływ na insulinę wywierają proteiny, więc szejk przed treningiem niekoniecznie jest dobrym pomysłem. Na razie nic nie wskazuje na to (poza badaniami na liniach komórkowych i zwierzętach), by sterydy anaboliczno-androgenne wywierały wpływ na receptory glukokortykoidowe (ten wpływ istnieje dla wybranych związków, ale ma marginalne znaczenie). Hormon wzrostu jest bronią obosieczną, z jednej strony wpływ na mobilizację WKT, z drugiej na insulinooporność (=> cukrzyca). rhGH ma też drugą, poważną wadę: w dawkach dopingowych obniża stężenie tyreotropiny (TSH) i hormonów tarczycy, przyczynia się do wzrostu obwodowej konwersji T4 do T3. W drugiej części tekstu omówię typowe cykle redukcyjne z wykorzystaniem SAA.

Referencje:

Ottoson M, Vikman-Adolfsoon K, Enerback S, Olivecrona G, Bjorntorp P. The effects of cortisol on the regulation of lipoprotein lipase activity in human adipose tissue. J Clin Endocrinol Metab. 1994;79:820–825

E. Mutschler "Farmakologia i toksykologia", WYDANIE III

Robert K. Murray, Daryl K. Granner, Victor W. Rodwell red. wyd. pol. Franciszek Kokot „Biochemia Harpera ilustrowana” wydanie VI

Frayn KN, Coppack SW, Fielding BA, Humphreys SM. Coordinated regulation of hormone-sensitive lipase and lipoprotein lipase in human adipose tissue in vivo: Implications for the control of fat storage and fat mobilization. Adv Enzyme Regul. 1995;35:163–178.

Eugenia Murawska-Ciałowicz “Tkanka tłuszczowa – charakterystyka morfologiczna i biochemiczna różnych depozytów”. https://phmd.pl/api/files/view/198253.pdf

Agata Tarczykowska1, Bartosz Kochański2, Łukasz Wołowiec3, Agnieszka Surowiec3, Anna Plaskiewicz2, Walery Zukow „Ocena skuteczności i bezpieczeństwa farmakoterapii inhibitorami aldosteronu w niewydolności serca” https://pbn.nauka.gov.pl/getFile/7742

prof. dr hab. n. med. Marian Klinger "Nefropatia arystolochowa"

Soares Leaes CG1, Pereira-Lima JF, da Costa Oliveira M. “A case of sibutramine-induced hyperprolactinemia”. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22167128

”Armstrong nie był pierwszy i nie będzie ostatni: Historia dopingu w sporcie”, Polska TIMES

Zbigniew Kasprzak “zmiany stężenia wybranych hormonów u młodzieży z otyłością prostą pod wpływem diety i wysiłku fizycznego” http://www.wbc.poznan.pl/Content/17517/index.html

Marcin Nylec, Magdalena Olszanecka-Glinianowicz "Mało znane nowe ogniwa regulacji poboru pokarmu" Postepy Hig Med Dosw (online), 2010; 64: 291-295

Michał Możdżan, Jan Ruxer, Jerzy Loba „Grelina — hormon o wielokierunkowym działaniu” Klinika Diabetologii i Chorób Metabolicznych I.M.W. Uniwersytetu Medycznego w Łodzi https://journals.viamedica.pl/diabetologia_kliniczna/article/view/8620

Ozata M1, Dieguez C, Casanueva FF. „The inhibition of growth hormone secretion presented in obesity is not mediated by the high leptin levels: a study in human leptin deficiency patients”.

Beata Polińska, Joanna Matowicka-Karna, Halina Kemona Rola greliny w organizmie The role of ghrelin in the organism

Michał Możdżan, Jan Ruxer, Jerzy Loba „Grelina — hormon o wielokierunkowym działaniu” Klinika Diabetologii i Chorób Metabolicznych I.M.W. Uniwersytetu Medycznego w Łodzi https://journals.viamedica.pl/diabetologia_kliniczna/article/view/8620

Root AW, Shulman D, Root J, Diamond F. “The interrelationships of thyroid and growth hormones: effect of growth hormone releasing hormone in hypo- and hyperthyroid male rats.” Acta Endocrinol Suppl (Copenh). 1986;279:367-75. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3096042