W ostatnich latach w USA promuje się tabletki z narkotykami oraz zastrzyki z analogami GLP-1 (liraglutyd, semaglutyd). Część z tych środków staje się popularna w Polsce, ponieważ iniekcje są mniej męczące niż trening na bieżni i wykluczanie z diety pączków. Otyłość staje się coraz większym problemem dla rzesz ludzi. Skąd się bierze?
Skąd się bierze otyłość?
Według badań problemy mogą mieć źródło w niewłaściwych nawykach żywieniowych matki, w trakcie ciąży. Nadmiarowe kalorie mogą mieć wpływ na masę dziecka i przekładać się na dodatkowe kilogramy tkanki tłuszczowej, co ma drastyczny wpływ na dalsze życie, nastolatka i młodego dorosłego.
Przeczytaj koniecznie: Najlepsza dieta na 2023 rok
Istnieje wiele teorii, skąd bierze się otyłość, w najprostszym ujęciu od nadmiaru energii w diecie. Sposób żywienia powiązano z otyłością pod względem objętości, składu, częstotliwości posiłków, nawyków podjadania i jakości diety. Bardzo wiele osób używa wymówek, w rodzaju: „to genetyka”, „w mojej rodzinie wszyscy tacy byli”, „ja tak mam od zawsze…” i moje ulubione „ja urodziłam X dzieci i to, dlatego”. Faktycznie, odziedziczone geny mogą mieć znaczenie, ale bardzo często okazuje się, że u danej osoby decydują zupełnie inne czynniki.
Rola rodziny
We współczesnym świecie ogromną rolę w pojawieniu się zbędnych kilogramów odgrywają rodzice, rówieśnicy (otoczenie społeczne) i wykształcone nawyki. Rodzice mogą oddziaływać poprzez zapewnienie dostępu do danego rodzaju produktów, propagowanie właściwych wzorców lub utrwalanie złych nawyków.
Co robisz źle jako rodzic?
Przykładowo, rodzice mogą uczyć jedzenia smażonych w grubiej panierce potraw i innych tłustych przekąsek, picia napojów słodzonych, sięgania po alkohol. O wiele łatwiej sięga się po czekoladę, gdy leży w szafce niż gdy jest w oddalonym o wiele kilometrów sklepie. Często współczesnym ludziom nie chce się gotować, znam osoby, których dieta składa się z pizzy, odmrażanych dań, kebabów i innych tego rodzaju produktów, które trudno nazwać pokarmem. Jak myślisz, czy tego rodzaju wzorce pozostają obojętne? Przecież dzieci to chłoną.
Co pokazują badanie naukowe?
W badaniu IDEFICS dotyczącym wpływu czynników dietetycznych i związanych ze stylem życia na zdrowie dzieci, stwierdzono, na podstawie analizy 1435 rodzin, iż najbliższe otoczenie odgrywa silniejszą rolę w kształtowaniu nawyków dotyczących jedzenia zdrowych pokarmów, a mniejszą w przypadku niekorzystnych dla ustroju.
Naukowcy wskazują też, że dostępność świeżych warzyw i owoców zwiększała ich konsumpcję przez dzieci i nastolatków, w tym samym czasie spadała całkowita podaż energii w diecie (głównie w postaci cukru i kiepskiej jakości tłuszczu). Nie powinno to dziwić, ponieważ tłuste produkty charakteryzuje wysoka gęstość energetyczna, a wiele rodzajów warzyw i owoców dostarcza bardzo mało energii.
Poza tym naukowcy ustalili, iż dostarczanie kiepskich produktów takich jak: słodzone napoje, ciastka, chipsy, batoniki i inne drobne przekąski, żywności bogatej w tłuszcze nasycone i trans, cukry proste i sód, było zdecydowanie niższe, jeśli tych produktów nie było w domu!
Rola rówieśników
Rówieśnicy to głównie negatywne wzorce i to się nie zmieniło od wieków. Kiedyś zakazanym owocem były papierosy i alkohol. Obecnie bardzo często młodzi ludzie sięgają nie tylko po klasyczne wyroby tytoniowe i spirytusowe, ale też po e-papierosy (vaping) i narkotyki. Dostęp do wielu rodzajów środków stał się łatwiejszy, ponieważ mamy Internet.
Konsekwencje funkcjonowania w grupie
Naturalną konsekwencją funkcjonowania w grupie jest też sięganie po niezdrowy pokarm. Jednostce jest się niezwykle trudno przeciwstawić modzie i trendom. Widać po epidemii tatuaży, podartych spodni, po piercingu i ryzykownych zachowaniach (np. kto wypije więcej alkoholu, kto zje więcej, kto skoczy z większej wysokości lub dokona innego ryzykownego wyczynu). Więc jeśli w danej grupie modne są fast foody, to młody człowiek z łatwością chłonie tego rodzaju wzorce.
Podjadanie i jego skutki
Zbędne kalorie mają swoje źródło, nie biorą się z powietrza. W Hiszpanii stwierdzono, że 84,4% młodszych i 78,3% starszych dzieci spożywało przekąski w godzinach popołudniowych. Najczęściej były to kanapki, niekoniecznie o zdrowym składzie. Wśród meksykańskich dzieci w pięciu hrabstwach w północno-zachodnim Meksyku odnotowano nadmierne spożycie napojów słodzonych i przekąsek o wysokiej zawartości tłuszczu oraz niskie spożycie owoców i warzyw.
Podobne wnioski uzyskano w badaniu przekrojowym, w którym wzięło udział 109 uczniów i ich rodziców z Mediolanu. Wyniki wykazały, że ponad 35% przekąsek spożywanych przez dzieci w wieku szkolnym stanowiły słodycze, 23,8% napoje zawierające cukier, 9,4% przekąski słone, natomiast spożycie orzechów, jogurtów i świeżych owoców było bardzo niskie.
Co to jest otyłość?
Otyłość u nastolatków jest często definiowana wg wskaźnika masy ciała (BMI) i tabel np. opracowanych przez CDC, dietetyków, grupy naukowców. Są to normy dopasowane do wieku i płci. Otyłość jest chorobą przewlekłą, która wiąże się ze współwystępowaniem wielu innych chorób (naczyń krwionośnych, wątroby, serca, nerek; nowotworów, cukrzycy, chorób-sercowo-naczyniowych itd.). Może rozpoczynać się w dzieciństwie i towarzyszyć danej osobie w dorosłości. Częstość występowania otyłości u nastolatków w USA wzrasta od prawie dwóch dekad i obecnie dotyka więcej niż jednego na pięciu nastolatków.
Sprawdź swoje BMI
Jak się leczy otyłość?
W pierwszym rzucie zaleca się interwencję w zakresie stylu życia (np. poradnictwo dietetyczne i aktywność fizyczną), jednak u wielu osób redukcja masy ciała (i BMI) jest niewielka. Dlatego Amerykanie wpadli na błyskotliwy pomysł. Nie tylko faszerują kilka milionów młodych ludzi narkotykami (w ramach terapii ADHD), to jeszcze opracowano kilka schematów związanych z podawaniem silnych leków w celu walki z otyłością. W 2023 r. Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP) zaleciła podawanie leków przeciw otyłości jako uzupełnienia intensywnego poradnictwa dotyczącego zachowań zdrowotnych i stylu życia u otyłych nastolatków w wieku 12 lat i starszych.
Czy to dobrze, że stosuje się farmakologię u młodych ludzi?
A czy uważasz, iż narkotyki, za które możesz siedzieć wiele lat w więzieniu, powinny być oferowane młodym ludziom, pod pozorem leczenia ADHD? W terapii nadpobudliwości stosuje się Adderall, zawierający amfetaminę i dekstroamfetaminę oraz ritalin zawierający metylofenidat. Normalnie za posiadanie substancji wymienionych w wykazie II można mieć poważne problemy, łącznie z wyrokiem skazującym na więzienie.
Na liście znajdują się opioidy (np. oksykodon, fentanyl, remifentanyl), kokaina, metamfetamina, metadon, meperydyna (Demerol), deksedryna, Adderall (amfetamina i dekstroamfetamina) i Ritalin (handlowa nazwa metylofenidatu). Podam tylko przykład, iż w Wirginii posiadanie substancji klasy I lub II to: „Przestępstwo klasy 5, grozi za nie kara pozbawienia wolności od roku do 10 lat lub kara pozbawienia wolności do 12 miesięcy i grzywna do 2500 dolarów”.
Za handel takimi środkami (pierwszą wpadkę) można dostać od pięciu do czterdziestu lat więzienia i grzywnę do 500 tys. dolarów. Po ponownym skazaniu i zaistnieniu innych okoliczności sprawca naruszenia musi zostać skazany na karę pozbawienia wolności na okres nie krótszy niż pięć lat, ale może zostać skazany na dożywocie i grzywnę do 500 000 dolarów.
Skutki faszerowania nastolatków środkami bliźniaczo podobnymi do amfetaminy
Oczywiście finansowo opłaca się to producentom, bo w USA są leki o zastrzeżonym składzie, których roczny koszt waha się od 1100 do 15 000 dolarów.
Niedawno naukowcy porównali skuteczność terapii u nastolatków:
- Poradnictwa dietetycznego.
- Liraglutydu (stymuluje wydzielanie insuliny, hamuje wyrzut glukagonu; lek przeciwcukrzycowy, o potencjale odchudzającym. Stymuluje sytość, spowalnia opróżnianie żołądka.)
- Średniej dawki fenterminy i topiramatu (7,5 mg fenterminy i 46 mg topiramatu); fentermina to daleki krewny amfetaminy, sympatykomimetyk, działa poprzez wyrzut noradrenaliny, w mniejszym stopniu dopaminy i serotoniny. Topiramat to głównie lek przeciwdrgawkowy (stosowany w terapii epilepsji), czasem nieoficjalnie, niezgodnie ze wskazaniami rejestracyjnymi (off-label) używany w terapii uzależnienia od alkoholu.
- Najwyższej dawki fenterminy i topiramatu (15 mg fenterminy i 92 mg topiramatu)
- Semaglutydu (stymuluje wydzielanie insuliny, hamuje glukagonu; lek przeciwcukrzycowy, o potencjale odchudzającym. Stymuluje sytość, spowalnia opróżnianie żołądka.)
Na podstawie hipotetycznych modeli naukowcy zaczęli wróżyć z fusów i wyszło im, że: po 13 miesiącach przewidywali względną zmianę BMI w stosunku do wartości wyjściowych wynoszącą 0,4% w przypadku poradnictwa dotyczącego stylu życia, -4,3% w przypadku liraglutydu, -4,8% w przypadku średnich dawek fenterminy i topiramatu, -7,1% w przypadku największych dawek fenterminy i topiramatu oraz -13,3% po terapii semaglutydem.
To znaczy, że w najlepszym wypadku terapia semaglutydem powoduje spadek BMI o ~4,26, jeśli ktoś miał BMI rzędu 32. Hipotetyczna mająca 178 cm kobieta ważąca 90 kg ma BMI 28. To by znaczyło, że po 13 miesiącach brania środka straciła 13 kg masy ciała (wyjściowo ważyła 103 kg, miała BMI 32,5).
Badania sponsorowane?
Rzekomo w ciągu 5 miesięcy semaglutyd spowodował utratę 9,9% masy ciała. Napisałem, rzekomo, bo wszystkie te badania są sponsorowane przez producenta. Nie wiemy, jaka jest faktyczna skuteczność leku. Poza tym proszę rozważyć niezmiernie ważny fakt, semaglutyd de facto zmniejszył podaż energii o 35%. Czyli to znaczy, że ograniczenie podaży kalorii w diecie (wdrożenie diety) mogłoby przynieść porównywalne efekty! Tak się nie dzieje, bo ludzie mają niezwykle silnie zakorzenione złe nawyki żywieniowe i nieaktywność fizyczną.
Jeśli chodzi o bliskiego krewnego amfetaminy, po 12 tygodniach podawania pacjentom 37,5 mg fenterminy odnotowano spadek wagi ciała średnio o 6,7 kg, zaś obwodu w pasie o 6,2 cm.
Podsumowanie
Widzę dwa problemy. Jeśli ktoś nie zmieni trybu życia, to najlepsze leki odchudzające okażą się mieć wątpliwą skuteczność. Prawdopodobnie, po zakończeniu terapii farmakologicznej nadmiarowe kilogramy szybko wrócą na swoje miejsce. Jednak to nie ma znaczenia, bo dla producenta nie liczą się trwałe efekty, tylko ułuda. Część z tych leków wcale nie jest tak skuteczna, jak jest to reklamowane.
Prawdopodobnie utrzymywanie odpowiedniej diety i aktywności fizycznej w perspektywie 6-12 miesięcy mogłoby przynieść zadowalające rezultaty. Tylko nikt nie porzuci forsowania u nastolatków terapii kosztujących tysiące dolarów, bo to żyła złota. Ten rynek będzie niedługo warty miliardy dolarów.
Referencje:
- Mahmood L, Flores-Barrantes P, Moreno LA, Manios Y, Gonzalez-Gil EM. The Influence of Parental Dietary Behaviors and Practices on Children's Eating Habits. Nutrients. 2021 Mar 30;13(4):1138. doi: 10.3390/nu13041138. PMID: 33808337; PMCID: PMC8067332.
- Lim F, Bellows BK, Tan SX, et al. Cost-Effectiveness of Pharmacotherapy for the Treatment of Obesity in Adolescents. JAMA Netw Open. 2023;6(8):e2329178. doi:10.1001/jamanetworkopen.2023.29178
- Martin Friedrichsen i in. The effect of semaglutide 2.4 mg once weekly on energy intake, appetite, control of eating, and gastric emptying in adults with obesity (badanie sponsorowane)
- https://virginiarules.org/varules_topics/drugs-overview/
- https://law.lis.virginia.gov/vacode/title54.1/chapter34/section54.1-3448/
- Wilding J.P.H. i in. Once-Weekly Semaglutide in Adults with Overweight or Obesity https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMoa2032183?url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori:rid:crossref.org&rfr_dat=cr_pub%20%200pubmed (Badanie sponsorowane)
- Ariana M.Chao i in. Semaglutide for the treatment of obesity https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1050173821001584
- E. Mutschler "Farmakologia i toksykologia", WYDANIE III
